Het boek Getting the Message: Learning to Read Facial Expressions van Pat Crissey (2007) beschrijft hoe het volgende getraind kan worden met face-tot face behandelingen en oefeningen:

• emotieherkenning bij anderen
• het begrijpen van de context waarin deze emotie afspeelt
• eigen emoties te uiten

Pat Crissey is een Amerikaanse speciaal onderwijs docent en autisme specialist. In haar blog (2008, niet meer online inmiddels) vat ze een deel van dit boek samen. Hieronder zijn de belangrijkste onderdelen hieruit vertaald zodat je een beeld krijgt wat de leermethodiek inhoudt. De oefeningen zijn echter te beknopt uitgewerkt om er zelf goed mee aan de slag te gaan. Nadere toelichting over de oefentrainingen en hoe je de hulpmiddelen kunt gebruiken is terug te vinden in het boek.

Wat is er te vinden is op deze pagina:

• Vijf stappen om vaardigheden te leren en de context te begrijpen
• Omschrijving van de oefeningen
  • Drie oefeningen om emoties te leren herkennen bij anderen
  • Twee oefeningen om te leren begrijpen in welke context emoties afspelen
  • Drie oefeningen om emoties te internaliseren (zelf te uiten)
• Twee kanttekening

Als je op de inhoudsopgave klikt dan ga je naar het desbetreffende hoofdstuk. Klik je op de hoofdstuktitel dan ga je weer terug naar de inhoudsopgave.

Hieronder staan vijf hoofdstappen om emotieherkenning vaardigheden te leren en de context te begrijpen:

1. Leren herkennen en onderscheiden van de basis emoties in meest expressieve vorm: blij, verdriet, boos, angst, neutraal
2. Begrijpen wat de emoties betekenen, wat deze emotie veroorzaakt en welk gedrag iemand daarbij vertoont
3. Stappen 1 & 2 herhalen met verschillende intensiteit van de basis emoties
   (bijv. tevreden, vrolijk, vol geluk, extatisch)
4. Stappen 1 & 2 herhalen met subtielere emoties die belangrijk zijn in het dagelijks leven
5. Stappen 1 & 2 herhalen met andere type emoties

In de onderstaande hoofdstukken worden oefeningen beschreven. Doorloop de bovenstaande vijf stappen met elke oefening.

Omschrijving van de oefeningen

De onderstaande oefeningen kun je het beste uitvoeren samen met iemand die goed emoties herkent bij anderen, de context kan begrijpen en weet hoe emoties te uiten.

Drie oefeningen om emoties te leren herkennen bij anderen:

1. Maak gebruik van cartoon gezichten en oefen als volgt: gehele gezicht beoordelen, onderdelen geïsoleerd beoordelen (bovenkant (ogen), alleen onderkant (mond)). Wisselen tussen type emoties en verschillen benoemen.
2. Matchen van gezichtsonderdelen bij één type emotie
   (zoek de juiste ogen, mond, etc. bij de emotie blij)
3. Variëren met andere type cartoon gezichten en langzaam werken richting echte foto’s, met video’s en met het echte leven

Het plaatje hierboven is een voorbeeld. Het kan niet gebruikt worden om de bovenstaande oefeningen uit te voeren.

Hulpmiddelen hierbij:

• spiegel
• smartphone camera
• gestructureerde oefeningen
• zelf gezichten laten tekenen
• clips van tv series en dergelijke (eerst zonder geluid)
• bestaande spelvormen combineren met gezichten
  bijvoorbeeld memory, kwartetten, etc.
• eigen collageboek laten maken met foto’s, emotie woordenboek met foto’s

Tips oefening emotieherkenning bij anderen:
Geen tips

Twee oefeningen om te leren begrijpen in welke context emoties afspelen:

1. Maak gebruik van plaatjes met een context die duidelijk met een emotie te maken hebben. Bespreek wat de situatie is op het plaatje en wat er gebeurt op het plaatje.
   bijvoorbeeld een verjaardagsfeestje, ongeluk of een grommende hond
2. Leg het verband tussen een emotie uitdrukkingen en de emoties die spelen in het context plaatje.
   Dit kun je bijvoorbeeld doen door een gezichtsplaatje met een bepaalde emotie uitdrukking (bijvoorbeeld blij of boos) bij de persoon in het contextplaatje te leggen. Vraag dan na of deze inderdaad bij elkaar passen.

Hulpmiddelen hierbij:

• Contextplaatjes waarin iets gebeurt tussen mensen
• Plaatjes met een emotie uitdrukking van een persoon

Het plaatje hieronder is een voorbeeld van een context plaatje. Het is niet bedoeld om het hier als oefening te gebruiken.

Tips hierbij:

• niet alleen de gezichtsuitdrukking beoordelen , maar ook de totale houding van de persoon
  Bijvoorbeeld: iemand kijkt weg
• combinatie met geluid (video) om ook andere uitdrukkingsvormen te begrijpen
  Bijvoorbeeld de intonatie van de stem
• pauzeren (van de video) op een bepaald moment. Daarna bespreken hoe de persoon (in het fragment) zich voelt, waarom dit zo is en hoe deze zich gaat uitdrukken in het volgende fragment
• zelf vastleggen van de eigen gebeurtenissen, welke emoties hierbij speelden en hoe deze werden uitgedrukt
• de beschrijving van de intensiteit van de emotie aanpassen aan het denkniveau van de persoon
  Bij kinderen bijvoorbeeld: beetje blij, gewoon blij, heel blij. Bij jongeren en volwassenen: tevreden, blij, extatisch. In een volgend stadium kan er gewerkt worden met synoniemen.

Drie oefeningen om emoties te internaliseren (zelf te uiten):

1. situatie verbaal voorleggen
   bijvoorbeeld: je eet iets en iemand naast jou geeft over
2. vragen welke emotie de persoon zou voelen in deze situatie
   bijvoorbeeld: walging (jij vindt het vies om te zien dat terwijl jij eet, iemand anders overgeeft)
3. vragen hoe deze persoon dit zou uiten. Vervolgens dit fysiek uiten.
   bijvoorbeeld: je trekt je wenkbrauwen omlaag, trekt je onderlip naar beneden, vernauwt je ogen en zegt: “beh”

Deze drie oefeningen worden niet uitgevoerd met de “vijf stappen om vaardigheden te leren en de context te begrijpen”.

Hulpmiddelen hierbij:

• maak gebruik van foto’s en filmpjes

Tips hierbij:

• gebruik voorbeelden die de persoon zelf heeft meegemaakt
• gebruik deze materialen ook voor de training van emotieherkenning en context begrijpen.

Twee kanttekening

1. De oefeningen hierboven zijn een samenvatting en zijn te beknopt uitgewerkt om er zelf goed mee aan de slag te gaan. Voor de volledige omschrijving van de oefeningen heb je het boek nodig.
2. Het is onbekend of bewezen is dat bovenstaande oefeningen echt werken in de praktijk: er zijn geen onderzoeken hierover bekend. Met -werken in de praktijk- wordt bedoeld dat de oefeningen er toe leiden dat autistische mensen beter emoties bij anderen leren herkennen in het dagelijks leven.

Heb je aanvullingen, verbeteringenvoorstellen om het artikel leesbaarder te maken of artikelen ter onderbouwing dat deze methodiek werkt in de praktijk? Deel deze met ons. Log in en plaats je reactie onder het artikel of stuur deze via het formulier door. Heb je nog geen login, dan kun je deze hier aanmaken.